Świadomość pewnych ograniczeń związanych z poruszaniem lub percepcją środowiska u osób z niepełnosprawnościami, prowadzi do konieczności tworzenia zaleceń i uwarunkowań formalnych, jakim musi podlegać każdy nowy obiekt architektoniczny. Bardzo często instytucje oraz obiekty kultury znajdują się w budynkach zabytkowych, które zostały zrealizowane zanim opracowano tego typu normy. Należy mieć świadomość, że ze względu na ochronę zastanej tkanki zabytkowej i architektonicznego charakteru obiektu, możliwości ingerencji w formę zabytku są bardzo często ograniczone, co utrudnia dostosowywanie obiektu dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zdarza się, że wiele rozwiązań tak powszechnych dla współczesnych budynków, nie może być bezpośrednio wprowadzonych do obiektów starszych, np. ze względu na ograniczone wymiary poszczególnych części obiektu.
W trakcie rozważań dotyczących dostępności budynków już istniejących, projektanci czy inwestorzy przede wszystkim, skupiają się na poszczególnych elementach wymienionych w normach, takich jak zapewnienie obecności toalet dla osób z niepełnosprawnością, dźwigów osobowych czy podnośników. Należy jednak pamiętać, że proces przystosowywania budynku dla osób z niepełnosprawnościami nie może się ograniczać wyłącznie do jednostkowych interwencji projektowych, ale powinien obejmować zestaw skoordynowanych ze sobą elementów. Przykładowo, nawet jeśli w obiekcie pojawi się toaleta dla osób z niepełnosprawnościami o idealnych, zgodnych z potrzebami wymiarach, to jednak pozornie mało istotne szczegóły jak wysokość włącznika światła i ciężar zastosowanych drzwi, mogą zadecydować o tym czy dana toaleta jest rzeczywiście przystosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Rozważając dostępność obiektów, należy mieć na uwadze całą drogę osoby potrzebującej: od dojścia z przestrzeni publicznej lub miejsc parkingowych, poprzez wejście do budynku, aż do pomieszczeń, które stanowią ostateczny cel użytkownika. Może się zdarzyć, że pomimo dostosowania wejścia dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami i jednoczesnej organizacji miejsc postojowych dla samochodów, droga między nimi może być na tyle skomplikowana i niewygodna, że w rzeczywistości uniemożliwi dotarcie do obiektu. Należy dążyć do tego, aby dostęp do obiektu był jak najprostszy i jak najbardziej czytelny.
Proces dostosowywania budynków powinien mieć na celu nie tylko możliwość pojawienia się w adaptowanej przestrzeni osoby z niepełnosprawnością, ale również powinien dążyć do traktowania jej jako pełnoprawnego użytkownika obiektu. Rozwiązania, które umożliwiają samodzielne korzystanie z budynku przez osoby z niepełnosprawnościami powinny być szczególnie doceniane i promowane.
Pełna dostępność obiektów, w tym obiektów zabytkowych, nie zostanie osiągnięta, jeśli nie będzie zapewniony odpowiedni komfort psychiczny użytkowania przestrzeni. Jest to kwestia ważna dla wszystkich, jednak dla osób o pewnych ograniczeniach wyjątkowo istotna. Rozwiązania, które ułatwiają orientację w obiekcie oraz zapewniają redukcje potencjalnego stresu przestrzennego, pozwalają na swobodne przemieszczenie się bez zbędnych przeszkód. Pomimo tego, że nie są określone normami prawnymi, powinny na stałe zagościć w kanonie rozwiązań dla obiektów użyteczności publicznej.
Przeprowadzono analizy, które miały na celu zebranie pozytywnych przykładów działań prowadzących do łatwiejszego użytkowania budynków przez osoby z trudnościami, zarówno fizycznymi jak i psychicznymi. Zebrano dane z następujących obiektów:
- Budynek Starej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
- Gmach główny Politechniki Warszawskiej
- Teatr Dramatyczny m. st. Warszawy (Pałac Kultury i Nauki)
- Zamek Ujazdowski w Warszawie – Centrum Sztuki Współczesnej
- Muzeum Narodowe w Warszawie
- Pałac Ostrogskich – Muzeum F. Chopina w Warszawie
- Hala warsztatowa ZOM – Nowy teatr w Warszawie
- Teatr Powszechny w Warszawie
- Zespół Szkół z Oddziałami Integracyjnymi nr 41 w Warszawie
- Urząd dzielnicy Wola m. st. Warszawy
Zebrane obserwacje i uwagi można podzielić na pięć podstawowych kategorii:
- Parking – rodzaj i czytelność oznaczenia, droga do wejścia głównego
- Wejście – czytelność, sposób pokonywania wysokości, sposób otwierania drzwi
- Strefa informacji – plany obiektu, drogowskazy, jednoznaczność oznaczeń
- Przestronność – przestrzenie manewrowe, wygoda komunikacji wewnątrz budynku
- Komfort – ograniczanie stresorów przestrzennych
Rozdział opracowany na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa przez: Archigraf Michał Brutkowski Pracowania Architektoniczna. Skład zespołu: Michał Brutkowski, Konrad Kunc, Ewelina Robakowska, Magdalena Subocz, Sonia Jordan