Zasadą jest, że do użytkowania obiektu budowlanego, na którego wzniesienie było potrzebne uzyskanie pozwolenia na budowę można przystąpić po zawiadomieniu organu nadzoru budowlanego o zakończeniu budowy.
Prawo budowlane w zależności od rodzaju inwestycji wyróżnia trzy warianty przystąpienia w sposób zgodny z prawem do użytkowania obiektu budowlanego:
- po zawiadomieniu organu nadzoru budowlanego o zakończeniu budowy,
- po uzyskaniu decyzji o pozwoleniu na użytkowanie,
- nie wymagające żadnego z powyższych.
Inwestycje zwolnione z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę co do zasady nie wymagają uzyskiwania ani pozwolenia na użytkowanie, ani zawiadomienia o zakończeniu budowy. Wyjątkami w tym względzie, wymagającymi zawiadomienia o zakończeniu budowy, są:
- wolnostojący budynek mieszkalny jednorodzinny, którego obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub działkach, na których został zaprojektowany;
- sieci:
- elektroenergetyczne obejmujące napięcie znamionowe nie wyższe niż 1 kV,
- wodociągowe,
- kanalizacyjne,
- cieplne,
- gazowe o ciśnieniu roboczym nie wyższym niż 0,5 MPa.
Prawo budowlane nakłada obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie tylko w trzech rodzajach przypadków, a mianowicie:
- Oddanie do użytkowania obiektu budowlanego przed wykonaniem wszystkich robót.
- Legalizacji obiektu (samowoli budowlanej),
- Zakwalifikowania obiektu do jednej z kategorii obiektów wymienionych w art. 55, do którego budowy wymagano pozwolenia na budowę, tj:
- obiekty sportu i rekreacji, jak: stadiony, amfiteatry, skocznie i wyciągi narciarskie, kolejki linowe, odkryte baseny, zjeżdżalnie (kat. V),
- budynki kultury, nauki i oświaty, jak: teatry, opery, kina, muzea, galerie sztuki, biblioteki, archiwa, domy kultury, budynki szkolne i przedszkolne, żłobki, kluby dziecięce, internaty, bursy i domy studenckie, laboratoria i placówki badawcze, stacje meteorologiczne i hydrologiczne, obserwatoria, budynki ogrodów zoologicznych i botanicznych (kat. IX),
- budynki kultu religijnego, jak: kościoły, kaplice, klasztory, cerkwie, zbory, synagogi, meczety oraz domy pogrzebowe, krematoria (kat. X),
- budynki służby zdrowia, opieki społecznej i socjalnej, jak: szpitale, sanatoria, hospicja, przychodnie, poradnie, stacje krwiodawstwa, lecznice weterynaryjne, domy pomocy i opieki społecznej, domy dziecka, domy rencisty, schroniska dla bezdomnych oraz hotele robotnicze (kat. XI),
- budynki administracji publicznej, budynki Sejmu, Senatu, Kancelarii Prezydenta, ministerstw i urzędów centralnych, terenowej administracji rządowej i samorządowej, sądów i trybunałów, więzień i domów poprawczych, zakładów dla nieletnich, zakładów karnych, aresztów śledczych oraz obiekty budowlane Sił Zbrojnych (kat. XII),
- pozostałe budynki mieszkalne (kat. XIII),
- budynki zakwaterowania turystycznego i rekreacyjnego, jak: hotele, motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe, schroniska turystyczne (kat. XIV),
- budynki sportu i rekreacji, jak: hale sportowe i widowiskowe, kryte baseny (kat. XV),
- budynki biurowe i konferencyjne (kat. XVI),
- budynki handlu, gastronomii i usług, jak: sklepy, centra handlowe, domy towarowe, hale targowe, restauracje, bary, kasyna, dyskoteki, garaże do pięciu stanowisk, budynki dworcowe (z kat. XVII),
- budynki przemysłowe, jak: budynki produkcyjne, służące energetyce, montownie, wytwórnie, rzeźnie (z kat. XVIII),
- stacje paliw (kat. XX),
- składowiska odpadów (z kat. XXII),
- obiekty gospodarki wodnej, jak: zbiorniki wodne i nadpoziomowe (z kat. XXIV),
- budowle hydrotechniczne piętrzące, upustowe i regulacyjne, jak: zapory, progi i stopnie wodne, bramy przeciwpowodziowe, śluzy wałowe, syfony, kanały, śluzy żeglowne (z kat. XXVII),
- drogowe i kolejowe obiekty mostowe, jak: mosty, estakady, kładki, przejścia podziemne, wiadukty, przepusty, tunele (kat. XXVIII),
- wolno stojące kominy i maszty oraz części budowlane elektrowni wiatrowych (kat. XXIX)
- obiekty służące do korzystania z zasobów wodnych, jak: ujęcia wód morskich i śródlądowych, budowle zrzutów wód i ścieków, pompownie, stacje strefowe, stacje uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków (kat. XXX).