Zawody szkolne w budownictwie
Zawody szkolne zostały ujęte w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, którym przypisano właściwość poszczególnym ministrom w zakresie danego zawodu, wyznaczonych ze względu na odpowiedni dział administracji rządowej.
W przypadku ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, zawodami tymi są: Technik budownictwa, Technik geodeta, Technik inżynierii sanitarnej, Technik robót wykończeniowych w budownictwie, Monter konstrukcji budowlanych, Monter izolacji budowlanych, Monter sieci i instalacji sanitarnych, Monter stolarki budowlanej, Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie, Murarz-tynkarz, Betoniarz-zbrojarz, Cieśla, Dekarz, Kamieniarz oraz Zdun.
Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie
Za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie uważa się działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych
i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególności działalność obejmującą:
- projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego;
- kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;
- kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów;
- wykonywanie nadzoru inwestorskiego;
- sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych.
Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie mogą wykonywać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową, dostosowane do rodzaju, stopnia skomplikowania działalności i innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją, stwierdzone decyzją, zwaną dalej „uprawnieniami budowlanymi”, wydaną przez organ samorządu zawodowego (art. 12 ust. 1 i 2 ustawy Prawo budowlane).
Organy samorządu zawodowego
To organy określone w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz. U. z 2019 r. poz. 1117) tj.:
- samorząd zawodowy architektów, utworzony z członków zrzeszonych w izbie architektów,
- samorząd zawodowy inżynierów budownictwa, utworzony z członków zrzeszonych w izbie inżynierów budownictwa.
Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK)
ZSK to wyodrębniona część Krajowego Systemu Kwalifikacji, w której obowiązują określone w ustawie standardy opisywania kwalifikacji oraz przypisywania poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji do kwalifikacji, zasady włączania kwalifikacji do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i ich ewidencjonowania w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji, a także zasady i standardy certyfikowania kwalifikacji oraz zapewniania jakości nadawania kwalifikacji (art. 2, pkt 25 ustawy o ZSK). ZSK obejmuje dużą część polskich kwalifikacji, które są do niego włączone z mocy ustawy lub mogą być włączane decyzją właściwych ministrów (tzw. kwalifikacje rynkowe i uregulowane).
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji (ZRK)
ZRK to rejestr publiczny w rozumieniu art. 3 pkt 5 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. z 2014 r., poz. 1114), prowadzony w systemie teleinformatycznym, ewidencjonujący kwalifikacje włączone do ZSK (art. 2, pkt 24 ustawy o ZSK). Od 1 stycznia 2018 r. Instytut Badań Edukacyjnych pełni rolę podmiotu prowadzącego/administratora ZRK.
Kwalifikacje pełne
Kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz kwalifikacje pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (art. 2, pkt 10 ustawy o ZSK).Kwalifikacje pełne to po prostu świadectwa albo dyplomy ukończenia szkoły określonego poziomu (w tym kontekście szkołami są także szkoły wyższe).
Kwalifikacje cząstkowe
- kwalifikacja w zawodzie, o której mowa w art. 3 pkt 19 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
- kwalifikacje potwierdzone dyplomami mistrza i świadectwami czeladniczymi wydawanymi po przeprowadzeniu egzaminów w zawodach, o których mowa w art. 3 ust. 3a ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle;
- kwalifikacje nadawane po ukończeniu studiów podyplomowych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym;
- kwalifikacje nadawane po ukończeniu kursów dokształcających i szkoleń, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym;
- kwalifikacje nadawane po ukończeniu innych form kształcenia, o których mowa w art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk, oraz innych form kształcenia, w tym szkoleń i kursów dokształcających, o których mowa w art. 2 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych;
- kwalifikacje uregulowane i kwalifikacje rynkowe (art. 2, pkt 9 ustawy o ZSK).
Najkrócej można powiedzieć, że kwalifikacje cząstkowe to wszystkie kwalifikacje włączone do ZSK, które nie są kwalifikacjami pełnymi.
Kwalifikacje rynkowe
Kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (art. 2, pkt 11 ustawy o ZSK). Kwalifikacje rynkowe są to kwalifikacje wypracowane przez różne środowiska (organizacje społeczne, zrzeszenia, korporacje lub inne podmioty) na podstawie zgromadzonych przez nie doświadczeń. Wyraz rynkowe oznacza w tym przypadku, że kwalifikacje te powstały
i funkcjonują na „wolnym rynku” kwalifikacji. Kwalifikacje rynkowe mogą dotyczyć działalności o charakterze ściśle zawodowym, ale również różnych obszarów działalności społecznej, w tym działalności wychowawczej i opiekuńczej, a także działalności o charakterze rekreacyjnym. Kwalifikacje rynkowe mogą, ale nie muszą być włączane do ZSK. O włączeniu decyduje minister właściwy dla kwalifikacji w odpowiedzi na inicjatywę zainteresowanego środowiska. Wszystkie kwalifikacje rynkowe włączone do ZSK są kwalifikacjami cząstkowymi.
Kwalifikacje uregulowane
Kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty i systemie szkolnictwa wyższego (art. 2, pkt 12 ustawy o ZSK). Najkrócej można powiedzieć, że kwalifikacje uregulowane to kwalifikacje ustanowione przepisami prawa, które są nadawane poza systemami oświaty i szkolnictwa wyższego. Stanowią one niezbędne z punktu widzenia rynku pracy uzupełnienie bardziej podstawowych kwalifikacji nabywanych w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego.Wymagania dotyczące efektów uczenia się wymaganych dla kwalifikacji uregulowanych są związane z wyraźnie określonymi rodzajami działalności. Kwalifikacje uregulowane mogą, ale nie muszą być włączane do ZSK. O włączeniu decyduje minister właściwy dla kwalifikacji. Wszystkie włączone do ZSK kwalifikacje uregulowane są kwalifikacjami cząstkowymi.
Kwalifikacje w zawodzie
Ustawa o systemie oświaty definiuje termin kwalifikacja w zawodzie jako wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji (art. 3, pkt 19).
Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem).
Posiadanie każdej kwalifikacji w zawodzie potwierdza odrębne świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną na podstawie pozytywnego wyniku egzaminu.Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach. Pozwala to na uzyskiwanie nowych zawodów szkolnych (dyplomów potwierdzających kwalifikacje zawodowe) bez konieczności ponownego zdawania tych samych egzaminów.
Efekty uczenia się
Wiedza, umiejętności oraz kompetencje społeczne nabyte w procesie uczenia się (art. 2, pkt 4 ustawy o ZSK).
Używając potocznego języka, można to pojęcie wyjaśnić następująco: na efekty uczenia się składa się to, co człowiek wie i rozumie, co potrafi wykonać, a także to, do jakich zobowiązań jest przygotowany. Poszczególne efekty uczenia się mogą mieć charakter specyficzny dla danej kwalifikacji lub uniwersalny; mogą np. odnosić się do tzw. kompetencji kluczowych lub ogólnozawodowych. W ustawie – Prawo o szkolnictwie wyższym istnieje rozróżnienie między efektami kształcenia, które są uzyskiwane w procesie kształcenia w systemie studiów oraz studiów trzeciego stopnia, a efektami uczenia się, które są uzyskiwane w procesie uczenia się poza systemem studiów. Rozróżnienie to nie występuje poza szkolnictwem wyższym.
Polska Rama Kwalifikacji (PRK)
PRK to opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom europejskich ram kwalifikacji, o których mowa w załączniku II do Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (Dz. Urz. UE C 111 z 06.05.2008, str. 1), sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach, ujętych w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych (art. 2, pkt 16 ustawy o ZSK). Najkrócej można powiedzieć, że PRK jest opisem krajowej struktury poziomów kwalifikacji w ZSK.
Poziom PRK
Zakres i stopień złożoności wymaganych efektów uczenia się dla kwalifikacji danego poziomu, sformułowanych za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się (art. 2, pkt 17 ustawy o ZSK). W PRK wyodrębniono 8 poziomów, które odnoszą się bezpośrednio do 8 poziomów Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Wszystkie kwalifikacje włączone do ZSK mają przypisany poziom PRK. Kwalifikacjom o najwęższym zakresie i najniższym stopniu złożoności przypisuje się 1. poziom PRK, kolejne poziomy PRK wiążą się z coraz wyższymi wymaganiami.
Europejska Rama Kwalifikacji (ERK)
Europejska Rama Kwalifikacji (ERK) to struktura poziomów kwalifikacji stanowiąca układ odniesienia dla krajowych ram kwalifikacji, umożliwiająca pośrednie porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w różnych krajach. Została ona przedstawiona w zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady. W Europejskiej Ramie Kwalifikacji poziomy kwalifikacji określono za pomocą charakterystyk efektów uczenia się (zestawów deskryptorów), ujętych w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych (ang. knowledge, skills and competence). Poziomów europejskiej ramy nie przypisuje się bezpośrednio do konkretnych kwalifikacji. We wspomnianym zaleceniu znajduje się wezwanie państw członkowskich do współdziałania w tworzeniu krajowych ram kwalifikacji. Zaleca się w nim również wykonanie tego zadania do 2010 r., „w szczególności poprzez odniesienie w sposób przejrzysty poziomów kwalifikacji do poziomów określonych w załączniku II i poprzez opracowanie, w stosownych przypadkach, krajowych ram kwalifikacji zgodnie z krajowym ustawodawstwem i praktyką”.
Zaleca się także „stosowanie podejścia opartego na efektach uczenia się przy definiowaniu i opisywaniu kwalifikacji oraz promowanie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego zgodnie ze wspólnymi europejskimi zasadami uzgodnionymi w konkluzjach Rady
z dnia 28 maja 2004 r.” (zob. hasło Polska Rama Kwalifikacji).
Walidacja
To sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (art. 2, pkt 22 ustawy o ZSK). Walidacja jest procesem wielowymiarowym i wieloetapowym, obejmującym identyfikowanie, dokumentowanie i weryfikację efektów uczenia się określonej osoby. Identyfikowanie i dokumentowanie są szczególnie ważne w przypadku osób, które uczyły się, nie korzystając ze zorganizowanych form kształcenia.
Certyfikowanie
Proces, w wyniku którego osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, po uzyskaniu pozytywnego wyniku walidacji, otrzymuje od uprawnionego podmiotu certyfikującego dokument potwierdzający nadanie określonej kwalifikacji (art. 2, pkt 1 ustawy o ZSK). Proces certyfikowania jest realizowany zgodnie z ustaloną procedurą. W przypadku niektórych kwalifikacji uzyskiwanych poza systemami oświaty i szkolnictwa wyższego walidacja i certyfikowanie są zadaniami różnych podmiotów (np. egzamin na prawo jazdy przeprowadza wojewódzki ośrodek ruchu drogowego, a certyfikuje, tj. wydaje dokument, starosta powiatu).
Instytucja certyfikująca (IC)
Podmiot, który uzyskał uprawnienia do certyfikowania (art. 2, pkt 6 ustawy o ZSK). W kontekście ZSK instytucja certyfikująca oznacza podmiot posiadający uprawnienia do nadawania określonych kwalifikacji włączonych do ZSK. Nie wszystkie kwalifikacje muszą być włączone do ZSK, dlatego w szerszym kontekście określenie instytucja certyfikująca oznacza podmiot, który nadaje jakieś kwalifikacje.
Podmiot Zewnętrznego Zapewniania Jakości (PZZJ)
W kontekście ZSK podmiotem zewnętrznego zapewniania jakości jest instytucja, której minister właściwy powierzył funkcję zewnętrznego zapewniania jakości wobec IC. PZZJ zajmuje się wsparciem IC w odpowiednim prowadzeniu działań związanych z walidacją i certyfikowaniem. Prowadzi ciągły monitoring działań IC oraz okresową ewaluację zewnętrzną tych działań. Minister właściwy może powierzyć funkcję zewnętrznego zapewniania jakości kwalifikacji uregulowanej podmiotowi z listy PZZJ lub innemu wybranemu przez siebie podmiotowi (zob. art. 38, ust. 1, pkt 5 ustawy o ZSK). Podmiotowi wybranemu z listy PZZJ minister właściwy powierza pełnienie funkcji zewnętrznego zapewniania jakości wobec danej IC przez zawarcie odpowiedniej umowy (zob. art. 60, ust. 1 ustawy o ZSK).